Beslenme - Sağlıklı Öğün Seçimi

Çocuklar, yeterli ve dengeli beslenmek, besin çeşitliliğini artırmak için her öğünde farklı besin gruplarından tüketmelidir. Özellikle meyve, sebze ve protein içeren besinler her gün tüketilmelidir.

Sağlıklı yaşam biçiminde; fizyolojik ve mental sağlık için kaliteli beslenme ile fiziksel aktivitenin beraber olması verimliliği ve üretkenliği artırır. Sağlıklı yaşam biçimi yaklaşımının bireylerde ve toplumda farkındalığının arttırılması, kolay anlaşılır olması amacıyla “Besin Gruplarına göre Tabak Modeli” beş besin grubu için betimlenmiştir. Beslenme örüntü modeli tabak; besin çeşitliliğine dayalı olarak yiyecek grupları, içerdikleri enerji ve besin ögelerine göre oluşturulmuştur. Hedef her öğünde tabakta yer alan her gruptan bir yiyeceğin seçilerek tüketilmesidir.
Bunun yanında suyun, günlük beslenmede önerilen miktarda sağlanması ve yine günlük beslenmede zeytinyağının yer alması, aktif yaşamın desteklenmesi sağlıklı yaşam biçiminin tamamlayıcısı olarak önem taşımaktadır.

Yaş, cinsiyet, vücut kitlesi, cinsel gelişme evresi ve fiziksel aktivite düzeyi enerji gereksinimini etkilemektedir. Ergenlik döneminde protein gereksinimi belirgin olarak artmaktadır. Diyetle alınan enerjinin yaklaşık yarısının karbohidrattan alınması ve özellikle kompleks karbohidratların ve posalı gıdaların tercih edilmesi önerilmektedir. Yağ tüketiminin toplam enerjinin %30’undan azını teşkil etmesi, doymuş yağ oranının %10’dan daha düşük, kolesterolün günlük tüketiminin 300 mg’dan daha az olması tavsiye edilmektedir. Ergenlik döneminde birçok vitamin ve minerale duyulan gereksinim artmaktadır. Enerji ihtiyacının artmasına bağlı olarak karbohidratlardan enerjinin serbestleştirilebilmesi için tiamin, riboflavin ve niasin alımının, ayrıca doku yapımının artmasına bağlı olarak DNA ve RNA metabolizması için gerekli olan folik asit ve B12 vitamini alımının da artması gerekmektedir. İskelet büyümesinin hızlanması ise D vitamini ihtiyacını arttırmaktadır. Büyüme sırasında kazanılan yeni hücrelerin yapı ve işlevlerini koruyabilmek için daha fazla A,C ve E vitamini gerekmektedir. Hızlı büyüme sırasında artan iskelet kitlesi için kalsiyum, kan hacmi için demir, iskelet ve kas dokusu için çinko alımı artırılmalıdır. Ayrıca iyotlu tuz tüketiminin önemi vurgulanmalıdır.

Bu gruplardan süt ve ürünleri, büyüyen çocuklar ve ergenler için kalsiyum ve proteinin önemli bir kaynağıdır. Ergen kızlar arasında süt ve ürünlerinin alımındaki azalma önemli bir sorundur.
Bu dönemde en yaygın görülen olumsuz beslenme alışkanlıklarından biri öğün atlamadır. Türkiye’de ve dünyada çocuk ve ergenlerin en sık atladıkları öğün, günün en önemli öğünü olarak kabul edilen kahvaltıdır. Okul çocuklarının ve ergenlerin kahvaltı yapmadan güne başlamamaları gerekmektedir. Sağlıklı kahvaltının zihinsel becerileri ve özellikle hafızayı arttırdığı, ders devamsızlığını azalttığı ve ergenin duygulanım durumunu iyileştirdiği gösterilmiştir.

Küçük yaşlardan itibaren önerilen sınırların üzerinde tüketilen eklenmiş şeker, doymuş yağ ve sodyum alımının azaltılması, sağlıklı beslenme modelini destekler.
Şekerle tatlandırılmış yiyecek ve içecekler mümkün olduğunca sınırlandırılmalıdır. Çocuk ve ergenlerde, özellikle şekerle tatlandırılmış içecek tüketiminin artması ve süt ürünlerinin tüketiminin azalması, sağlık açısından endişe verici bir durumdur. Şekerle tatlandırılmış içecekler, eklenmiş şeker miktarını arttırmaktadır. Eklenmiş şeker, çocukluk döneminde günlük enerji alımının %10’unu, ergen dönemde de %15’ini oluşturmaktadır. Şekerle tatlandırılmış içeceklerin çoğu (örneğin; gazlı içecekler, kolalı içecekler, sporcu içecekleri, enerji içecekleri) besin grupları ve besin ögesi gereksinimlerini karşılamaya katkı sağlamayan, boş enerji kaynaklarıdır.
Uyarıcı içeren enerji içeceklerinin çocuk ve ergenlerin diyetinde yeri yoktur.

Eklenmiş şeker tüketimini azaltmak için şekerle tatlandırılmış içeceklerin tüketimini azaltmak, çocuk ve ergenlerin sağlıklı beslenme alışkanlığı kazanmasına katkı sağlayacaktır. Çocuk ve ergenler, su, şekersiz, yağsız veya az yağlı süt, taze sıkılmış meyve suyu gibi eklenmiş şeker içermeyen içecekleri tercih etmelidir. Ülkemizde okul kantinlerinde şekerli içeceklerin satılmasının yasaklanması, okul gıdası logosu gibi uygulamalar bu amaca hizmet etmektedir.
Şeker ile beraber şeker tadı veren tatlandırıcılar ve bu tatlandırıcıların ilave edildiği yiyecek ve içeceklerin de sağlık üzerine olumsuz etkileri bilinmektedir. Bu nedenle, çocuk ve ergenlerin tatlandırıcı ilave edilen yiyecek ve içeceklerden uzak durması sağlanmalıdır.

KAYNAK:

• “TÜRKİYE BESLENME REHBERİ (TÜBER) 2022” Sağlık Bakanlığı, Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, Sağlık Bakanlığı Yayın No:1031, Ankara 2022
  
• “Birinci Basamak Sağlık Çalışanları İçin Ergen Sağlığına ve Sorunlarına Yaklaşım Cep Kitabı” T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, ISBN: 978-975-590-643-0 Sağlık Bakanlığı Yayın No: 1049, Ankara, 2017
  
• Bebek, Çocuk, Ergen İzlem Protokolleri, T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, ISBN: 978-975-590-705-5 Sağlık Bakanlığı Yayın No: 1112, Ankara, 2018